భారతదేశం లో మహాభారతం గురించి తెలియని వారు ఉండరు. హస్తినాపురం అనే పేరువింటేనే చాలు మహాభారతం గుర్తుకు వస్తుంది. హస్తినాపురం మహాభారతంలోని ప్రసిద్ధమైన ప్రదేశాలలో ఒకటి. ఇది ఉత్తర భారతదేశంలోని మీరట్ జిల్లాలో వుంది. ఢిల్లీ నుంచి 110కిమీ దూరంలో, మీరట్ నుంచి 37 కిమీ లు దూరంలో వుంది. తూర్పు డిల్లీ నుండి నేషనల్ హైవే మార్గంలో 106 కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉంది. హస్థినాపురం, జవహర్లాల్ నెహ్రూ ఆధ్వర్యంలో 1949 ఫిబ్రవరి మాసంలో తిరిగి స్థాపించబడింది.
పురాణకాలం నుంచి హస్తినాపురం కురువంశీకుల రాజధానిగా వుంది. మహాభారతంలోని అనేక సంఘటనలు హస్తినాపురంలోనే నడిచాయి. కొన్ని గ్రంథాలప్రకారం దీని గురించి మొదటప్రస్తావన చంద్రవంశం రాజైన భరతుని యొక్క రాజధానిగా అయింది. మహాభారత కాలంలో ఈ నగరం నిజంగా సంపన్నమైనది. ఈ పెద్ద నగరానికి అసలు స్థాపకుడు హస్తి. హస్తినాపురం కురు రాజ్యంలో ఉంది. హస్తినాపురానికి ఉత్తరాన వర్ధమాన అనే చిన్న పట్టణం ఉండేది. వర్ధమాన హస్తినాపుర ఉత్తర ద్వారం దగ్గర ఉంది. హస్తినాపురం కురు రాజ్యంలో భాగమై కురువంశ పాలనలో ఉండేది. ఈ నగరం గంగా నది ఒడ్డున ఉంది.
ధ్రితరాష్ట్ర అనే కురు రాజవంశం రాజు ఉండేవాడు. ధ్రితరాష్ట్ర అంటే 100 మంది కౌరవుల తండ్రి ధృతరాష్ట్ర కాదు. అతనికి ఎనిమిది మంది కుమారులు. వారి పేర్లు కుండికా, హస్తి, వితార్కా, క్రాత, హవిహ్రావస్, ఇంద్రభా మరియు భూమన్యు. వారిలో, హస్తినాపురం నగరాన్ని స్థాపించి, కురు రాజధానిగా స్థాపించినది హస్తి. హస్తినాపురం కురు రాజ్యానికి రాజధానిగా చాలా కాలం ఉండిపోయింది. ధ్రితరాష్ట్ర మనవళ్లలో ఒకరు ప్రతిప. అతనే శంతనుడు. హస్తినాపురంలో జనాభా చాలా ఎక్కువ. హస్తినాపురంలో కురు రాజ కుటుంబం కోసం ఒక పెద్ద ప్యాలెస్ ఉండేది. హస్తినాపూర్ గంగా నది యొక్క కుడి ఒడ్డున ఉంది. సాహిత్యం మరియు సాంప్రదాయాలలో మహాభారతంలో కురు రాజ్యానికి చెందిన కౌరవుల రాజధానిగా ప్రసిద్ది చెందింది.
మహాభారత ఇతిహాసంలో అనేక సంఘటనలు హస్తినాపూర్ నగరంలో ఉన్నాయి. మహాభారత పాత్రలు, 100 కౌరవ సోదరులు, వారి తల్లి, రాణి గాంధారి, రాజు ధృతరాష్ట్రకు జన్మించారు. గంగా ఒడ్డున, ద్రౌపది ఘాట్ మరియు కర్ణ ఘాట్ అని పిలువబడే రెండు ప్రదేశాలు మహాభారత వ్యక్తులలో ఒక్కొక్కరిని గుర్తు చేస్తాయి.
పురాణాలలో హస్తినాపూర్ గురించి మొదటి ప్రస్తావన భరత చక్రవర్తి రాజధానిగా వస్తుంది. తన పాలనలో ఇక్కడ అనేక దేవాలయాలను నిర్మించిన మౌర్య సామ్రాజ్యానికి చెందిన అశోక ది గ్రేట్ చక్రవర్తి మనవడు సామ్రాట్ సంప్రాతి, తన కాలంలో ఎన్నో దేవాలయాలు నిర్మించాడు. మధ్యయుగ కాలంలో బాబర్ భారతదేశంపై దండెత్తినపుడు హస్తినాపురంపైన కూడా దాడి జరిగింది. దేవాలయాలపై ఫిరంగులు గురిపెట్టబడ్డాయి. తదనంతర కాలంలో గుజ్జర్ కులస్థుడైన రాజా నయన్ సింగ్ నాగర్ హస్తినాపురాన్ని పరిపాలించాడు. ఇతని హయాంలో హస్తినాపురం, పరిసర ప్రాంతాలలో దేవాలయాలు నిర్మించబడ్డాయి.
ఆ పురాతన ఆలయాలు మరియు స్థూపాలు నేడు లేవు. హస్తినాపూర్ దగ్గర తవ్వకం 1950 లో ఆర్కియాలజికల్ సర్వే ఆఫ్ ఇండియా డైరెక్టర్ జనరల్ బి.బి.లాల్ చేత ప్రారంభం చేసారు. ఈ తవ్వకం యొక్క ప్రధాన లక్ష్యం, లాల్ స్వయంగా చెప్పిన దాని ప్రకారం, పెయింటెడ్ గ్రే వేర్ యొక్క స్ట్రాటిగ్రాఫిక్ స్థానాన్ని ప్రారంభ చారిత్రక కాలం నాటి ఇతర సిరామిక్ పరిశ్రమల గురించి తెలుసుకోవడమే. అయినప్పటికీ, లాల్ మహాభారతం యొక్క కధనాలు మరియు యదార్ధం (దొరికిన ఆనవాళ్లు) మధ్య పరస్పర సంబంధాలను కనుగొన్నారు. అయితే హస్తినాపూర్ పూర్వ చరిత్ర స్పష్టంగా లేదు. ఎందుకంటే విస్తృతమైన తవ్వకం సాధ్యం కాలేదు, తవ్వకాల్లో పూర్తి ఆధరాలు దొరకాలంటే జనావాస ప్రాంతంలో తవ్వకాలు చేపట్టాలి.
