సోమనాథ్ గుజరాత్ రాష్ట్రంలోని సౌరాష్ట్రాలోని వెరావల్ రేవు పట్టణానికి 5 కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉన్న హిందూ పుణ్య క్షేత్రం. ఇది అతి ప్రాచీనమైనది, పురాణప్రాశస్త్యం కలది. మహాశివుని ద్వాదశ జ్యోతిర్లింగాలలో సోమనాథ్ మొదటిది. దీనిని “ప్రభాస తీర్థం” అని కూడా పిలుస్తారు. భారత దేశంలో ద్వాదశ జ్యోతిర్లింగాలు 12 వరకు ఉన్నాయి. వాటిలో మొట్టమొదటి జ్యోతిర్లింగ క్షేత్రం గుజరాత్ రాష్ట్రంలోని వెరావల్ లో ఉన్న సోమనాథ్. ఇక్కడున్న సోమనాథ ఆలయం అదేనండి పురాతన శివుని ఆలయం భారతదేశంలో ఉన్న శివ భక్తులచేత గౌరవించబడుతూ, పూజించబడుతున్నది. సోమనాథ్ క్షేత్రం గురించి పురాణాల్లో కూడా పేర్కొనటం జరిగింది. ఎన్నో అద్భుతమైన చారిత్రక నేపథ్యం ఉన్న ఈ సోమనాథ్ క్షేత్ర విశేషాలను గమనిస్తే.
దక్షుడి కుమార్తెలు 27 మందిని వివాహం చేసుకున్న చంద్రుడు ఎక్కువగా రోహిణి మీదే అభిమానం చూపుతుండటం తో మిగిలిన వారు దక్షునితో విన్నవించుకోగా దానికి దక్షుడు ఆగ్రహించి చంద్రుని శపించాడట. తనకు ప్రాప్తించిన వ్యాధి నివారణకై చంద్రుడు ఇక్కడ శివలింగాన్ని స్తాపించి శివుని పూజించి శాప విమోచనం పొందిన ప్రదేశమే ఈ ప్రభాసతీర్దం. శివుని ఆజ్ఞ మేరకు చంద్రుడు అందరినీ సమానంగా చూసుకునే వాడని చరిత్ర కథనం. శివుడు చంద్రుడు స్తాపించిన లింగంలో తానూ కొలువై వుంటానని మాట ఇచ్చాడట. అందుకే ఇక్కడి శివుడిని సోమనాధుడు అని పిలుస్తారు. ఈ ఆలయాన్ని చంద్రుడు బంగారంతో నిర్మించాడని, తరువాత రావణుడు వెండితో కట్టించాడుట. అనంతరం ఈ ఆలయాన్ని శ్రీకృష్ణుడు కొయ్యతొను, భీముడు రాతితోను తిరిగి నిర్మించారని చరిత్ర కధనాలు చెబుతున్నాయి. సోమనాథ్ ఆలయం అనేక సార్లు ధ్వంసం చేయబడి పునర్నిర్మించబడింది.
కైలాస మహామేరు ప్రసాదం గా పిలవబడే నేటి ఆలయ కట్టడం చాళుక్యులనాటి ఆలయ నిర్మాణ శైలిని లేక కైలాష్ మహామేరు ప్రసాద్ శైలిని ప్రతిబింబిస్తుంది. 1951లో ఈ నూతన ఆలయంలో జ్యోతిర్లింగ ప్రతిష్టాపనగావించిన నాటి రాష్ట్రపతి డా. రాజేంద్ర ప్రసాద్ “సృష్టించే శక్తి నాశనం చేసే శక్తి కన్నా గొప్పది అనడానికి సోమనాథ్ ఆలయం ప్రతీక” అని అన్నారు. ఈ ఆలయం గుజరాత్ శిల్పాచార్యుల సోమపుర నిర్మాణ శైలిని ప్రతిబింబిస్తుంది. ఈ ఆలయం నిర్మించిన స్థలానికీ, ఎక్కడో దక్షిణాన ఉన్న అంటార్కిటిక్ ఖండానికీ మధ్య భూభాగమన్నదే లేదు. ఈ విశేషాన్ని సంస్కృత భాషలో తెలియచేస్తున్న ఒక శాసనం అక్కడి బాణ స్తంభం (యారో పిల్లర్) మీద చెక్కబడిఉంది.
దీనిని బాణస్తంభ’ అంటారు. ఆరవ శతాబ్దం నుండి ఈ స్తంభం ప్రస్తావన ఉంది, కానీ ఎప్పుడు నిర్మించబడిందో చెప్పడం కష్టం. ఈ బాణస్తంభం పేరు చరిత్రలో వచ్చింది, కానీ బాణస్తంభం ఆరవ శతాబ్దంలో నిర్మించబడిందని కాదు, ఇది వందల సంవత్సరాల క్రితం నిర్మించబడిందని నమ్ముతారు. ఇది ఒక దిశాత్మక కాలమ్, దానిపై సముద్రం వైపు బాణం ఉంటుంది.
‘సోమనాథ్ ఆలయం యొక్క ఈ స్థానం నుండి దక్షిణ ధృవం (అంటే అంటార్కిటికా వరకు) వరకు సరళ రేఖను గీస్తే, మధ్యలో ఒక్క ప్లాట్ కూడా లేదు.’ నేటి తంత్ర విజ్ఞాన యుగంలో దీనిని కనుగొనడం సాధ్యమే, కాని అంత సులభం కాదు. గూగుల్ మ్యాప్‌లో శోధించినా ఒక్క ప్లాట్ కూడా కనిపించదు.
ఈ బాణం స్తంభం క్రీ.శ 600 వ సంవత్సరంలో నిర్మించబడిందని ఊహిస్తే కూడా ప్రాథమిక ప్రశ్న అలాగే ఉంటుంది. అప్పుడు కూడా, ఆ సమయంలో, ఈ జ్ఞానం ఎక్కడ నుండి వచ్చింది. సోమనాథ్ ఆలయం నుండి దక్షిణ ధృవం వరకు సరళ రేఖలో ఒక్క ప్లాట్ కూడా లేకుండా ఈ ‘మ్యాపింగ్’ ఎవరు చేశారు? ఎలా? అంతా అద్భుతమైన నిర్మాణం చేసారు.
అంటే ‘బాణ స్తంభం’ నిర్మాణ సమయంలో భారతీయులకు భూమి గుండ్రంగా ఉందని తెలుసు. ఇది మాత్రమే కాదు, ఇది భూమి యొక్క దక్షిణ ధ్రువం అని కూడా తెలుసు. భారతదేశంలో ఈ జ్ఞానం చాలా ప్రాచీన కాలం నుండి వచ్చింది, దీనికి సాక్ష్యం కూడా కనుగొనబడింది! ఈ జ్ఞానం ఆధారంగా, తరువాత ఆర్యభట్ట 500 వ సంవత్సరంలో భూమి గుండ్రంగా ఉందని కనుగొన్నారు. ఈ జ్ఞానం ఒకటిన్నర వేల సంవత్సరాల క్రితం ఆర్యభట్టకు ఎక్కడ నుండి వచ్చింది అంటే 2008 లో, జర్మనీకి చెందిన ప్రసిద్ధ చరిత్రకారుడు జోసెఫ్ స్క్వార్ట్స్‌బర్గ్ క్రీ.పూ.కి రెండున్నర వేల సంవత్సరాల ముందు, భారతదేశంలో మాపాలజీ బాగా అభివృద్ధి చెందిందని నిరూపించారు.
